Ang hunas nga baybayon usa
ka tanghaga. Sa layo, usa kini ka lugar nga gibiyaan sa dagat aron lang
balikon pagkataud-taod. Sa duol, mahibaw-an nga ang dagat wa gyod ningbiya.
Nausab lang ang porma niini—ang kanhing halapad nga dagat nahimong
gagmayng sapa nga ningdagayday, ning-apas sa nagkalayong dagat; nahimong
mga lim-aw—mga prisohan sa gagmayng isda, lambay, agukoy, o kumong-kumong;
o nahimong kasagbutan nga gitaguan sa mga aninikad ug litob.
Dili ko kamaong manginhas.
Kaniadto, nagtuo ko nga sama sa pagpanguhong, ang pagpangihas usa ka
birtud nga wa gitugyan sa tanan.
Suya kaayo kong ningtan-aw
sa nagtingsing manginhasay nga ning-itsa sa iyang kuha sa putol nga
galon samtang ang akoa nagkagulkol intawn. Akong gidawat nga ang pagpanginhas
di para kanako. Busa akong gikontento ang akong kaugalingon sa pagpanikop
sa tinubdan sa amoa. Kay didto, suhito kos mga taguanan sa mga isda.
Isip usa ka anak sa mananagat,
di molabay ang usa ka buwan
nga di ko mingawon sa ba's ug baho sa dagat. Usahay akong maabtan
ang dakong hunasan nga nagpangamay nga akong susihon. Pila na ba ka
higayon nga molili kos sudlanan sa kuha sa mga manginhasay, dayon lukoban
kos kaibog kon daghan kinig sud. Apan kon pipila lang gani kabuok ang
sulod niini, maglibog kos akong bation: malipay kay wa ko nag-inusara
sa akong pagka-inutil o madismaya kay way sud-anunon ang pamilya sa
manginhasay.
Kasagaran maglaruy-laroy kos mga lungsod sa Sugbong nag-inusara.
Apan ang mga gagmayng islang sakop niini nangagni ug kauban. Ang isla
nag-inusara ug giliyokan sa tubig. Ug tungod niini, lahi kini sa syudad
o ubang mga lungsod nga adunay silingan. Ang iyang pag-inusara magbunga
og kultura nga amgid-amgid sa ubang lungsod, apan kon susihon kinig
maayo, lain ra gyod kini.
Ang pagduaw sa usa ka isla nagkinahanglang og abling huna-huna.
Nagduda ko kaniadto ang di nako mada ang pagkalahi sa usa ka isla.
Maong sa unang mga tuig sa akong pagka-libud-suroy, aduna koy kauban
sa mga laruy-laroy sa mga isla.
Si Paw ang kanunay nakong
kauban sa isla sa Bantayan. Aduna toy higayon nga naagni mi sa pagsusi
sa usa ka lugar nga irihis ming duha. Sa una namong pagbisita,
kapin duha na katuig ang ninglabay, daw nairihis mis kalahi sa Bantayan.
Daw sama sa among kaugalingon (ako nga di mapuyo, si Paw nga homebody),
nag-ukon-ukon mi sa pagsabot niini. Pagka-ugma sa buntag niana, namalik
mis syudad. Ang tumoy sa akong buhok igong nakatilap sa kaparat sa dagat
sa Bantayan samtang gisuwayan nakong sikop ang butiti sa lapyahan.
Sa niaging tuig, namalik
mi ug ningpuyo og taas-taas, namasin nga adunay mausab sa among panan-aw
sa isla.
Kon maghisgot na ganig Bantayan,
dili ang puting baybayon ang mosud sa akong panumdoman kon di ang paghimog
istorya sa mga panganod nga among nakit-an samtang nagsakay sa barge.
Kon kaniadto, igo ra namong
gipaabot ang pagsubang sa adlaw, karon namalit og mangga si Paw
samtang namiktyur kos nagbantay sa pikas tindahan nga nag-ukbong natug,
namalit og buwad para sa akong panihapon, nangukay sa mga tsinelas,
nanan-aw og singing
contest, ug naligo sa tubod sud sa langob.
Alang sa usa ka taw nga taslakan sa tanang matang sa mananap sa dagat,
usa ka achievement alang kang Paw ang pagtadis-tadlis sa baybayon uban
kanako.
Ningsugilon ang tag-iya
sa resort nga among gipuy-an nga ang ilang baybayon adunay daghang gasang
nagpaabot sa mosusi niini.
Kon adunahan ang ilang baybayon,
lagmit ang way birtud sa pagpanginhas sama kanako hatagan lang gihapon
og pila ka balisa o lambay ba kaha.
Samtang ang kainit sa adlaw
nagka-anam og kauwaw, ug samtang nagpaabot si Paw sa pangpang, gisusi
sa akong lapa-lapa ang lapukong baybayon sa resort. Hinay-hinay nga
gimasahe ang humok nga yuta ilawom sa mabawng tubig. Kon aduna koy mahinol
nga bagtok, maghinam-hinam ko nga puniton kini, nanimpad
nga usa kini ka balisa ug di bunga sa kahoy nga nag-ambo sa pangpang.
Sama kanako, adunay usa
ka grupo nga manginhasay nga nagdag dakong planggana. Sa may unahan,
adunay lalaki nga nga nangani sa iyang lukot.
Sa hunasan sa Bantayan nako nasayran nga ang birtud sa pagpanginhas
di man diay paabtikay, nga ang gasa sa baybayon magpakita sa maniid
ug maggahin og oras niini, nga ang pagpangita sa litob sa lapukong baybayon
nagkinahanglan og pasensya.
Sa hunasan sa Bantayan ko nasinati nga ang birtud sa pagpangihas anaa
ras instinct sa usa ka taw.
Unyag makasiplat kog lambay, way kukaduhang gisikop
ko kini bahala nag masamdan ang akong pad sa tunokon niining lawas o
di ba kaha mapaakan.
Lagmit kaniadto, mag-ukon-ukon ko sa paghakop
niini--maghuna-huna nga ngutngot kinig pinaakan, nga sakit kinig tunok,
hangtod ang lambay mawagtang sa akong panaw-an. Ang kaanugon mabati
unyag wa na kini sa akong atubangan.
Tingali naabot kos punto sa akong kinabuhi kon
diin ang sakit nga posible nakong bation unyag human nakog hakop
niini di morehistro sa akong utok, kon diin ang karon mas importante sa kon usa kaha.
Samtang padung mosawp ang adlaw, ang akong panudlanan
wa nagkagulkol sama sa una.
“Zuezue, did you have any catch yet?” sangpit ni Paw gikan sa pangpang.
“My dinner is secure now!” tubag nako samtang nagngising naglakaw padung
sa pangpang kon diin siya nagpaabot.
Sulat-Panaw ni Jona Branzuela Bering
Nahipatik sa Bisaya Magasin | Pebrero 20, 2013
