Sulat-Panaw ni Jona Branzuela Bering
“Te Jo, paita gyod diay aning atong kinabuhi sa?” sigon ni Ioaness nga gianggaan nakog Wang. Nagyaka mis baybayon sa Moalboal samtang naglantaw ko sa mga kabukiran sa Negros kon diin tin-aw kaayo ang pahak sa niaging landslide. Ang bukid sa Guihulngan murag mga taas nga slide sa swimming pool.
Susama nilang Kevin ug Glenn nahimamat na kos Wang tungod sa mga pulong, ang pulong nga usahay mas ihas pas maral. Ay sayop—ang kakugi sa pagsuwat mas ihas pas maral. Kon magtapok na gani mi, manggawas ang mga linya sa nobela o balak ba kaha nga among gipangbasa o nabasahan.
“Tan-awa, magsuwat ko” dayon badlis niyas ba's. Sa way pamilok, gihapuhap sa pinong balod ang linya. Ug nahanaw kini. Akong gitutokag maayo ang bahin diin kanhi nahiluna ang badlis. Nagduha-duha ko kon naa pa ba kaha ang linya o ningkuyog na kinis panon sa ba's.
Kon kuti-kutihon pa to na ko ang sitwasyon, lagmit mas madugay ang diskusyon—o wa sad ko kasabot sa akong gibati niatong panahona—maong niingon nalang ko nga “Nindot lagi to na balak, Wang, ato nya tong suwaton.”
Bilib kos memorya ni Ioaness: dali ra kaayo siya makahinumdom og mga linya sa balak. “Lamia lagis bag-ong balak ni Cindy sa Kabisdak, te. Bahin sa kalendaryo ug mapa. Naa toy linya nga 'kon mingawon ka nako, pangita-a ko sa mga bata nga nagyamyam sa ilang adlawng natawhan, sa mga dalaga nga nagbantay sa ilang sunod na regla.' Hastang lamia lagi!” Pu'ng pang Wang samtang nag-asin kos sugbaunong isda. Ang tingod ni Therese sa second floor sa balay madunggan nga naglektyur og what is art? sa mga miyembro sa Ang Suga, ang student publication sa CNU.
Samtang si Ma'am Leonora, ang bag-ong adbayser sa Ang Suga, nangayog bitsin sa tigbantay sa compound. Natahasan ko nga magpaambit kabahin saphotojournalism, samtang si Wang sa editorial writing, pero ambot ngano ba, nahimo man hinuon ko nga kusinera.
Kapin na usa ka buwan ang ninglabay sukad nagyaka mis baybayon sa Moalboal, apan mobalik-balik gyod sa akong alimpatakan ang eksena: ang badlis, ang ba's, ug ang naglingu-lingong ulo ni Wang.
Di malimod nga apektado ko sa giingon ni Wang. Kon ang among kinabuhi isip usa ka manunuwat masusama sa usa ka linya sa ba's, kalami naman lang isyagit og buno!
Kon ang panulat isusama sa pagsuwat sa ba's, wa gyod tay bawt ana kay wa gyod magdugay niini. Sigon pa ni Kobo Abe sa iyang nobelang The Woman in the Dunes “Not a single thing could stand against this shapeless, destructive power. The very fact that [the sand] had no form was doubtless the highest manifestation of its strength.”
Di malilong ang kasagmuyo ni Wang mura ba og nabiktima siya sa landslide sa atbang nga isla. Kasagmuyo. Nalingaw ko aning pulonga. Kasag. Muyo. Kon wa may pu'ng nga muyo. Himuan nato. Magmuyo: maguol-anon. Kasag nga nagmuyo. Mao tingali ni ang gibati ni Wang mura siyag kasag nga nagmuyo.
O di ba kaha parehas na sa kasagmuyo sa tigduwa og volleyball sa unahan pagkakita sa net nga dako kaayog buslot. Parehas ra tingali nas kasagmuyo sa usa ka turista pagkakita sa naglapun-og nga gapnod sa baybayon , taliwas sa hulagway sa brochure. O basin dili. Kon di man mas lawm, basin lahi ang lebel sa kasagmuyo sa usa ka manunuwat.
Ang balas sa Moalboal, labi na sa Bas Daku, gwapa susama kagwapa sa panit sa niaging puting turista nga naka-bikini.
Halapad ang baybayon nga nindot kalingawan og bagtas. Bisan nagkidlom ang palibot, aduna gihapoy nangaligo sa dagat. Adunay lalaki nga ning-ayri pagkahumag shot sa Tanduay.
Nagkalain-laing mga sinina ang nagbitay sa mga tindahan kilid sa baybayon.
Adunay mga batan-ong mga lalaki nga nagsige tan-aw sa mga kuyog namong mga tsiks sa CNU nga nagduwa og gagmayng bola.
Tuod man, ang Moalboal usa ka kahinamang destinasyon sa snorkeling ug scuba diving. Nagtuo pa gani ko ang Pescador Island pwede ra malangoy gikan sa baybayon. Layo man diay. Magsakayan pa gyod diay padung ngadto.
Sa sulod sa bus padung sa Moalboal, halos duha na katuig ang nangagi, naay molutaw nga laing lenggwahe nga layo ra kayo sa Bisaya. Sa among gikan-an nga karenderya naay usa ka pamilya nga mag-code-switch og Bisaya ug langyaw nga dila.
Tuod man, ang mga dagkong balay sa Moalboal, sa gikaingon pas drayber sa traysikol, gipanag-iya sa mga Pinay nga nakabana og puti.
“Sus, day, kon maglalis na lagi na sila, day, dagkua lagis tingog,” tsismis sa tigbantay sa compound sa mga apartment paabangan samtang naglata kos monggos para paniudto namo nga nanambong sa workshop sa Ang Suga.
“Mahadlok gyod ka maminaw. Sus, kadako baya sa laki, nya kanipis baya intawn sa lawas sa babay,” puno pa niya.
Kon sa mga langyaw, ang baybayon nindot tambayan, para sa mga lokal, nindot kini tindahan labi na sa panahon sa tig-init. Pero kon ang baybayon usa ka tubod sa kalipay para sa uban, mao niy tubod sa kalisod ni Wang.
Tayming sad kaayo ang sitwasyon oy. Naa mis baybayon.
Masusama sad ang kalibutan sa balas, puno ni Abe. “The fundamental nature of sand is very difficult to grasp when you think of its stationary state. Sand not only flows, but this very flow is the sand.” Tiaw mo ana, ang kinabuhi, sama sa balas, di makumkom, di masabtan.
Pero duwaan na to ang sitwasyon: kon ang panuwat isusama sa balas, hastang lamia sa gawas. “Sand moves around like this all year long. It absolutely never stops—anywhere. Whether in water or air, it moves about free and unrestricted,” pulong pa ni Abe. Naay tulo ka anggulo nga pwede malambigit ang ba's sa panuwat ug sa manunuwat. Una, ang mga pulong, sama sa ba's, walay kataposan. Gawsanon kini. Mura kinig isdang ito nga lisod timplahan. Ug ang tahas sa manunuwat mao ang pagtimpla niini. Ikaduha, ang imahinasyon maisusama sad sa ba's: wa kiniy hunong, gawsanon kini, way rehas: pwede ang iro tuloy tiil, ang isda usa, ang akong silingan nga nindot kaayog ngipon himuon nakong pangag, ang mubo nakong kauban sa trabaho himuon nakong mas mubo pa gyod, si Tay David ang mananambal sa San Juan nga patay na buhion nako pagbalik. Nya ang akong kauban sa trabaho magpatambal niya. Bisag unsa! Ikatulo, mao niy lisud-lisod, kon ang kakugi sa panulat susama palang ka-alindasay sa ba's, sus kadako kaha sa atong agi.
O di ba kaha, ang ba's sa baybayon sa Ba's Daku usa ka pungpong sa mga sugilanon sa dagat nga nagtapol sa dugayng panahon. Ug nagpaabot sila, Wang, sama sa isla sa Olango, nga imong suwaton.
*Kini ang unedited version sa ninggawas sa Bisaya Magazine, August 22, 2012
Ang mga hulagway gikan sa Backpacking with a Book
Nindot ang hunghong sa imong mga pulong, sama sa mga balud nga milabyog sa baybayon... mibasa sa uga nga mga ba’s nga karon nanuhotsuhot sa dunggan ug sa dughan...ug mopapas sa badlis sa iyang panginahanglan. Di na hinuon mahikalimtan...ang ba's, ang dagat,ang paghay-ad sa lapyahan. Putli ang mga ba’s susama sa mga letra, gapaabot sa mga paghandom gikan sa kahiladman...nga buot mohalog sa baybayon, mohalok sa tanang balas niini, tingob sa gugma ug pangamuyo nga unta motagbaw kaniya sa iyang kasagmuyo :-)
ReplyDelete