Ang Kinabuhi sa Sapa

Ang Sapa sa Kawasan ug ang Sapa sa Akong Pagkabata
Ni Jona Branzuela Bering
Ang mga hulagway gikan sa Backpacking with a Book

Kon aduna man ganiy usa ka metapora nga ganahan nako para sa akong kaugalingon mao kini ang sapa. Ug di ra bisag usa nga sapa, kon di sapa nga sigeg lumpayat, sapa nga way hunong sa pagdagayday. Kay ang buhing sapa, way gibating kakapoy, di kini mapuyo sa usa ka lugar ug way nakahibaw kon asa kini naggikan o kon asa kini padung.

Naibog kos metapora sa sapa sa Kawasan para sa akong kaugalingon.

Di sama sa sapa, akong lawas kasagaran natanggong sa syudad, pero susama sa sapa, ang akong huna-huna di mapuyo. Pero nganong Kawasan? Kawasan, kay kahibaw ko kon asa kini naggikan: sa sapa sa Kanlaob sa lungsod sa Alegria, pero kon diin man naggikan ang sapa sa Kanlaob, kana ang wa nako masayri. Kawasan, kay nakahibaw ko kon asa ang iyang padulngan: makig-abi-abi ug makighiusa kini sa baybayon sa Badian ug sa tibuok Tanon Strait.

Kon susama sa sapa sa Kawasan, kahibaw palang ko kon asa ang akong padulngan isip usa ka manunuwat, dugay ra unta nako gisunod ang dagayday niini. Kon in-ana palang, biyaan nako ang akong trabaho sa syudad ug mopuyo kos Tuburan ug magpaulipon sa mga pulong. 

Tandi sa da'n padu'ng sa sitio Tubod sa Tuburan diin nahiluna ang among balay kaniadto, sayon ra ang da'n gikan sa Osmena Peak padung sa Dalaguete padung sa Kawasan sa Badian. Apan ang kainit sa adlaw di sayon atubangon. Makapaluya ang kainit. Maong makadungog na gani kos lumpayat sa Kawasan, mahuna-huna dayon nako ang akong kaugalingon nga nag-utaw-utaw sa tin-aw niyang tubig.

Kon wa palay koy dang backpack, kanindot na man lang itugsaw og dritso. Maong maghinay-hinay mig labang sa kawayan nga taytayan, kay usa ka tapigas, na, mura nya mig napuwang nga piso nga mamalik sa syudad.

Magdanga-danga na gani mi, magkaanam og kadako ang lagubo sa iyang kalipay. Ang iyang kakiat makatakod. Sus, kon in-ana palang ang abilidad sa panuwat, dugay ra ko  nagpatakod.

Ang sapa sa Kawasan nag-uros-uros. Kon ang kagaw sa panuwat in-inana palang, lagmit daku-dako na ko og agi karon.

Nahibu'ng ko nganong nabuang ko sa metapora sa sapa bisan kaniadto pa nga bata pa ko. Kay lagi dagaton, mohangyo gyod ko nga sa may bentana ko molingkod kon moduaw mis among iyaan sa Opon. Aron di ko magsuka, bantayan nako kon aduna bay sapa daplin sa kalsada. Ang distansiya sa Tuburan sa syudad akong gisukod pinaagi sa pila ka  sapa—madako o mogamay—nga among maagian.  Ug di kini maihap—ug mao kana ang distansiya sa Tuburan sa syudad sa grade one pa ko—di masukod.



Nahibu'ng ko nganong nabuang ko sa metapora sa sapa. Kay tingali sa gamay pa ko, katong sa duol pa mi sa plaza nagpuyo sa una (ambot nganong gitawag ni namog tenisan sa una nga basketball court man to kaniadto hangtod karon), adunay patay nga sapa sa ubos sa among balay. Mabuhi kini kon adunay bagyo o kon kusog ang bunok sa uwan. Kuyog sa akong mga igsoon ug mga silingan, mangaligo dayon mis sapa sa sunod na adlaw.

Ang pagkabanhaw sa sapa usa ka pagdahom sa akong pagkabata. Usahay, magda og kamatayon ang sapa: patay na kanding, iro, o di ba kaha kabaw. Ang kasubo sa tag-iya sa mga hayop wa mirehistro sa akong batang panghuna-huna. Sa akong linghod nga panghuna-huna, ang sapa nagdala og kinabuhi: kasag, pasayan, isda. Way ikantandi sa kalipay sa usa ka bata nga makakuhag isda sa nabuhing sapa.

Ang hudyaka nga makit-an sa tinubdan mabalhin sa sapa kon adunay bagyo. Molugtad og pipila ka adlaw una pa matin-aw pagbalik ang tinubdan, maong magkabkab mis mabaw nga bahin sa sapa og adto manglaba o mangaligo.

Ang kaniadtong batuon ug mingaw nga sapa, nabuhi og balik. 

Nahibu'ng ko nganong nabuang ko sa metapora sa sapa. Kay tingali sa pagpamalhin namo sa sitio Tubod—ang ngan sa lugar nga way tubig—lakton pa namo og mga baynte minutos ang pinakaduol nga poso. Grabe kaayo akong sapot sa una kay kinahanglan ming momata uban sa tugtugaok sa manok aron maligo ug magkawos og tubig. Kay kon di mi mobangon, ay sus, si Mama ang motugtugaok. Inig-uli namo gikan sa eskwelahan magbitbit sad mig galon sa tubig. Kon malaba, magbaktas pag mga osa ka oras sa tinubdan. Sa amoa, ang panglaba mokonsumog usa ka adlaw. Maong pagunahon na gani mis among amahan, moikyas dayon ko, mamasangil nga manglaba.

Sa among pamilya, dakong suliran ang tubig: mao kini ang hinungdan sa kanunayng sapot sa among inahan kay way tubig nga iyang ikahikay, way tubig nga ikahugas sa plato, way tubig nga ikapainom sa kanding ug sa baka. Ug para sa among amahan, ang pagkaws og tubig di lakip sa iyang obligasyon isip usa ka amahan, responsibilidad kini sa iyang mga anak. Hastang pikala ni Mama sa retorika sa among amahan.

Maong ugdang kayo ang akong kaibog sa sapa sa Kawasan kay ang iyang buhagay makapahinumdom kanako sa kahilom sa patayng sapa ubos sa among balay, sa akong kalipay sa pagkabanhaw sa sapa, sa akong panundoman sa Tubod, sa akong linghod nga kapungot, sa akong nagkalayo apan nagkatin-aw nga pagkabata.

Maong ugdang kayo ang akong kaibog sa sapa sa Kawasan kay ang iyang buhagay makahagit sa usa ka manunuwat. Ang iyang buhagay mura ba nga nagyaga-yaga ngan ning-ingon nga “dako na ko'g agi, asa naman ang imo? Tin-aw og klaro ang akong tingog, nya ang imo, klaro na?”

Nahipatik sa Bisaya Magazine, Oktubre 10, 2012