Ang mga Pahimangno sa usa ka Hubog sa Medellin

“Adunay tulo ka hilo diri,” sigon pa nimo samtang ninghunong kag pabulhot sa imong sigarilyo, “una ang lagtang--bunga nis kahoy nga gikutaw sa hugaw sa tawo, dayon, ang bahag-bahag, kon mahiloan ka ani, modako imong tiyang unyag taob, mogamay unyag hunas. Ikatulo, ang —. Maong ayaw patakag kaon diri ha.” Ningtando ra ko, nagduha-duha kon tinuod ba ning imong mga gipangyawit.

Gituyo gyod nakog pag-ari ang Kawit kay ganahan kong motan-aw sa inyong buwaran. Apan tulo nalang ka manindahay og buwad ang abli pag-abot nakos gikan sa tumoy sa Daan Bantayan. Kasagaran sa mamaligyaayg buwad sa syudad tig-komprahan sa Kawit. 

Hasta ang akong maguwang kaniadto namaligyang buwad nga gikan dinhi. Adunay poster nga nakaplastar kilid sa among purtahan “Buwad sa Kawit.” Ang mosud dayon sa akong utok kay “Kawit, Cavite” kay mao manay makit-an nakos noontime show kon diin ang audience pwede mo-greet sa ilang pamilya, “Hi sa mga taga-Kawit, Cavite!”

Mao kini ang Kawit sa probinsya sa Sugbu--usa ka baybayon sa mga buwad.   

Ang mga mamaligyaayg mga buwad ang una nakong nahimamat. Tingali naglimin ang mga kabalaka, kalipay, kapungot sa ilang mga kunot nga nawng ug kamot. Mapun-an ang kunot sa ilang mga nawng sa kabalaka nga way silay halin karong adlawa, sa kalipay nga ang ilang suki ningpakyaw sa tanang nilang baligya, sa kapungot nga giilugan silag kustomer.

Sa Kawit, ang ilang buwad nga tuloy gitawag og tabagak. Sa amoa, ang tabagak gihumol og daghang asin, og usa o duha ka semana ang molabay pwede na kining kan-on.

“Tinabal mana, day,” koreksyon sa tindera nako. Pero sa amoa, ang tinabal gamay ray asin gibutang og pwede na kini maluto sa sunod adlaw. Di susama sa tabagak, di kini tantong parat og bisag unsa nga klaseng isda ang pwedeng tabalon, samtang tuloy ray tabagakon sa amoa.

Di tantong layu ang Tuburan sa Medellin, apan managlahi kini nga kalibutan.

Samtang nakigtabi kos tiguwang nga tindera, adunay usa ka pamilyahan nga padung mosakay sa sakayang de motor samtang ang adlaw nagduwa-duwa sa ilang mga buhok. Ang ilang mga anino nakighagwa sa bas sa baybayon.

Gibiyaan nako ang buwaran ug naglakaw-lakaw sa baybayon. Ug didto ti ka nahimamat.

Angay unta kong mapikal sa imong pag-istorbo kanako nga nagpaabot sa pagsawop sa adlaw. Tinuod napikal ko samtang nagdanga-danga ka: usa ka daot nga putot nga lalaki nga nagbadsay-badsay sa baybayon, klaro kaayong puntirya ko nimo.

Kon wa ka ningduol nako, lagmit di nako mabantayan ang imong presensya. Tingali kon nagsugat man tas baybayon, mopahiyom ra ko, dayon magpadayon og lakaw, makalimtan kas dayon.

“Nakit-an man teka ganiha, Ma'am, nakig-istorya kas akong uyo-an. Kami tong sa kilid, nag-inom og mestisa.”

Ah, ganina. Pila lang ka lakang gikan sa buwaran, adunay lalaking namunit og lumot gikan sa baybayon. Sa Kawit, adunay tulo ka ngalan ang seaweeds, sigon pas lalaki: kapu, lusay, ug lumot.

“Amo maning ibaligya, Ma'am, tag-singko ang kilo.”

“Kinsa man say mopalit ana?”

“Naa miy buyer, Ma'am. Taga-syudad. Mao niy himuong tsinelas, Ma'am.”   Sa unahan, adunay nagtapok nga mga lalaking nag-inom. Aduna say babayng naglingkod sa sakayan samtang nagpasuso, gibuliborag tualya ang iyang buhok. Sa atubangan sa nag-inom, adunay gitabunang ugang lumot. Ug sigon mo pa, naa ka didtos nagtapok. 

Tinuod man, akong gi-check ang hulagway sa mga nag-inom, ug, o, naa ka didto: nagsandig kas sakayan samtang nagsabak og bata og adunay dakong pitsel sa imong atubangan. Nagtan-aw kas camera, nagngisi, samtang ang mga kuyog nimos tagay nay laing gipangsusi sa kilid. Ikaw ray naka-ako nga motutok sa camera.     

“Ganahan ka magsakayan pang Gibitngil, Ma'am?” Mao niy imong pangutana samtang ningduol ka. 

Gibalibaran teka kay wa man sad gyod koy planong molabang sa dagat. Naghuwat ra ko nga mosawp ang adlaw dayon mobalik sa Daan Bantayan.

“Kon moabang kag sakayan diri, lagmit tag 1000 ilang pangayo. Nya kay di man diay ka Korean. Ihatod teka, Ma'a, 200 ra ang akong pangayo.”

“Nganong kabarato ra man ana.”

“Lain sad nga mahalon nako, Ma'am, nga taga-Cebu ra man sad diay ka. Taga-syudad man sad ko, Ma'am. Taga-Bliss. Nya ang akong asawa taga-diri man. Ilaha tong sakayan ganiha. Katong among giimnan ba.” Ang kataw-anan wa ko kahibaw kon asa na ang Bliss.  Kanindot naman lang sa  ngalan sa lugar, sa English pa ang “bliss” usa ka “state of extreme happiness.” 

“Naay sikat na resort diha sa isla, Ma'am. Pero kon moadto ka, Ma'am, pag-amping lang, Ma'am ha, kay daghang nang namatay didto.” Adunay nagdanga-danga nga babayng nagdag bata.

“Ingon tong imong asawa ay, paglung-ag na kunog panihapon,” dayon hatag sa batang gikuptan. 

Gipanumbaling nalang nako ang implikasyon sa iyang mga lihok.

“Tinuod, te, nga daghan ng nangamatay sa resort?” Daw nagdumili siya nga mohatag sa iyang tubag.

“O, daghan na.”

“Taw-an man gyod na, Ma'am,” padayon nimo samtang ang ang babayng naghatud sa bata ningbiya.

“Ambot ngano, Ma'am, naay mga bisita, Ma'am, nga mangambak, nya unyag lutaw nila, Ma'am, patay na.”

“Wa man lagi ko kadungog anang balitaa.”

“Gitago mana, Ma'am, kay influential baya ang tag-iya sa resort. Maong pag-amping lang gyod, Ma'am kon moadto ka.”

Gikan sa atong gilingkoran, daw  duol ra kaayo ang isla mura bag lima ra ka dupa ang akong languyon. Tapad sa Gibitngil nga gitawag og Kinatarkan. Matod mo pa, sumpay ra ang Gibitngil ug ang Kinatarkan kaniadto.   

Sa ibabaw sa duha ka isla, inanayng nausab ang kolor sa mga panganod. Di nagkalain-laing kolor ang ningbuto sa langit, kon di dag kini samtang nagduwa-duwa ang kolor orange sa isig kilid niini.

Sa unahan sa atong gibarugan, adunay mananagat nga nanghipos sa iyang pukot.

Ganahan pa unta kang makigtabi, apan kinahanglan nakong molakaw samtang kinahanglan na kang maglung-ag.

Samtang nagpaabot kos bus kilid sa merkado, natintal kos bihon nga tagsingko ra ang putos ug barbecueng tinai sa manok. Lami kaayo ang akong kaon samtang tagming pa kaayo ang imong pahimangno: “ayaw patakag kaon dinhi, Ma'am, ha.”  

Sulat-Panaw ni Jona Branzuela Bering 

Nahipatik sa Bisaya Magasin | Pebrero 13, 2013