Ang Pagpanginhas sa Isla sa Bantayan

Ang hunas nga baybayon usa ka tanghaga. Sa layo, usa kini ka lugar nga gibiyaan sa dagat aron lang balikon pagkataud-taod. Sa duol, mahibaw-an nga ang dagat wa gyod ningbiya. Nausab lang ang porma niini—ang kanhing halapad nga dagat nahimong gagmayng sapa nga ningdagayday, ning-apas sa nagkalayong dagat; nahimong mga lim-aw—mga prisohan sa gagmayng isda, lambay, agukoy, o kumong-kumong; o nahimong kasagbutan nga gitaguan sa mga aninikad ug litob. 

Dili ko kamaong manginhas. Kaniadto, nagtuo ko nga sama sa pagpanguhong, ang pagpangihas usa ka birtud nga wa gitugyan sa tanan.

Suya kaayo kong ningtan-aw sa nagtingsing manginhasay nga ning-itsa sa iyang kuha sa putol nga galon samtang ang akoa nagkagulkol intawn. Akong gidawat nga ang pagpanginhas di para kanako. Busa akong gikontento ang akong kaugalingon sa pagpanikop sa tinubdan sa amoa. Kay didto, suhito kos mga taguanan sa mga isda. 

Isip usa ka anak sa mananagat, di molabay ang usa ka buwan nga di ko mingawon sa ba's ug baho sa dagat.  Usahay akong maabtan ang dakong hunasan nga nagpangamay nga akong susihon. Pila na ba ka higayon nga molili kos sudlanan sa kuha sa mga manginhasay, dayon lukoban kos kaibog kon daghan kinig sud. Apan kon pipila lang gani kabuok ang sulod niini, maglibog kos akong bation: malipay kay wa ko nag-inusara sa akong pagka-inutil o madismaya kay way sud-anunon ang pamilya sa manginhasay.  

Kasagaran maglaruy-laroy kos mga lungsod sa Sugbong nag-inusara. Apan ang mga gagmayng islang sakop niini nangagni ug kauban. Ang isla nag-inusara ug giliyokan sa tubig. Ug tungod niini, lahi kini sa syudad o ubang mga lungsod nga adunay silingan. Ang iyang pag-inusara magbunga og kultura nga amgid-amgid sa ubang lungsod, apan kon susihon kinig maayo, lain ra gyod kini.

Ang pagduaw sa usa ka isla nagkinahanglang og abling huna-huna.

Nagduda ko kaniadto ang di nako mada ang pagkalahi sa usa ka isla. Maong sa unang mga tuig sa akong pagka-libud-suroy, aduna koy kauban sa mga laruy-laroy sa mga isla.

Si Paw ang kanunay nakong kauban sa isla sa Bantayan. Aduna toy higayon nga naagni mi sa pagsusi sa usa ka lugar nga irihis ming duha.  Sa una namong pagbisita, kapin duha na katuig ang ninglabay, daw nairihis mis kalahi sa Bantayan. Daw sama sa among kaugalingon (ako nga di mapuyo, si Paw nga homebody), nag-ukon-ukon mi sa pagsabot niini. Pagka-ugma sa buntag niana, namalik mis syudad. Ang tumoy sa akong buhok igong nakatilap sa kaparat sa dagat sa Bantayan samtang gisuwayan nakong sikop ang butiti sa lapyahan.

Sa niaging tuig, namalik mi ug ningpuyo og taas-taas, namasin nga adunay mausab sa among panan-aw sa isla.

Kon maghisgot na ganig Bantayan, dili ang puting baybayon ang mosud sa akong panumdoman kon di ang paghimog istorya sa mga panganod nga among nakit-an samtang nagsakay sa barge.

Kon kaniadto, igo ra namong gipaabot ang pagsubang sa adlaw, karon namalit og mangga si Paw  samtang namiktyur kos nagbantay sa pikas tindahan nga nag-ukbong natug, namalit og buwad para sa akong panihapon, nangukay sa mga tsinelas, nanan-aw og singing contest, ug naligo sa tubod sud sa langob.

Alang sa usa ka taw nga taslakan sa tanang matang sa mananap sa dagat, usa ka achievement alang kang Paw ang pagtadis-tadlis sa baybayon uban kanako.  

Ningsugilon ang tag-iya sa resort nga among gipuy-an nga ang ilang baybayon adunay daghang gasang nagpaabot sa mosusi niini. 

Kon adunahan ang ilang baybayon, lagmit ang way birtud sa pagpanginhas sama kanako hatagan lang gihapon og pila ka balisa o lambay ba kaha.

Samtang ang kainit sa adlaw nagka-anam og kauwaw, ug samtang nagpaabot si Paw sa pangpang, gisusi sa akong lapa-lapa ang lapukong baybayon sa resort. Hinay-hinay nga gimasahe ang humok nga yuta ilawom sa mabawng tubig. Kon aduna koy mahinol nga bagtok,  maghinam-hinam ko nga  puniton kini, nanimpad nga usa kini ka balisa ug di bunga sa kahoy nga nag-ambo sa pangpang.

Sama kanako, adunay usa ka grupo nga manginhasay nga nagdag dakong planggana. Sa may unahan, adunay lalaki nga nga nangani sa iyang lukot.

Sa hunasan sa Bantayan nako nasayran nga ang birtud sa pagpanginhas di man diay paabtikay, nga ang gasa sa baybayon magpakita sa maniid ug maggahin og oras niini, nga ang pagpangita sa litob sa lapukong baybayon nagkinahanglan og pasensya.

Sa hunasan sa Bantayan ko nasinati nga ang birtud sa pagpangihas anaa ras instinct sa usa ka taw.

Unyag makasiplat kog lambay, way kukaduhang gisikop ko kini bahala nag masamdan ang akong pad sa tunokon niining lawas o di ba kaha mapaakan.

Lagmit kaniadto, mag-ukon-ukon ko sa paghakop niini--maghuna-huna nga ngutngot kinig pinaakan, nga sakit kinig tunok, hangtod ang lambay mawagtang sa akong panaw-an. Ang kaanugon mabati unyag wa na kini sa akong atubangan. 

Tingali naabot kos punto sa akong kinabuhi kon diin ang sakit  nga posible nakong bation unyag human nakog hakop niini di morehistro sa akong utok, kon diin ang karon mas importante sa kon usa kaha.

Samtang padung mosawp ang adlaw, ang akong panudlanan wa nagkagulkol sama sa una.

“Zuezue, did you have any catch yet?” sangpit ni Paw gikan sa pangpang.

“My dinner is secure now!” tubag nako samtang nagngising naglakaw padung sa pangpang kon diin siya nagpaabot. 

Sulat-Panaw ni Jona Branzuela Bering

Nahipatik sa Bisaya Magasin | Pebrero 20, 2013

Ang mga Pahimangno sa usa ka Hubog sa Medellin

“Adunay tulo ka hilo diri,” sigon pa nimo samtang ninghunong kag pabulhot sa imong sigarilyo, “una ang lagtang--bunga nis kahoy nga gikutaw sa hugaw sa tawo, dayon, ang bahag-bahag, kon mahiloan ka ani, modako imong tiyang unyag taob, mogamay unyag hunas. Ikatulo, ang —. Maong ayaw patakag kaon diri ha.” Ningtando ra ko, nagduha-duha kon tinuod ba ning imong mga gipangyawit.

Gituyo gyod nakog pag-ari ang Kawit kay ganahan kong motan-aw sa inyong buwaran. Apan tulo nalang ka manindahay og buwad ang abli pag-abot nakos gikan sa tumoy sa Daan Bantayan. Kasagaran sa mamaligyaayg buwad sa syudad tig-komprahan sa Kawit. 

Gumalaysay: Ang Tuig sa Bitin sa Tubig

“Naa lagiy bitin, ya, pagkuha nako ani,” sigon pa ni Yanyan, among kamanghuran, nga gisugo nako sa pagpanglarot og kulebra unahan sa among balay, tungod sa punoan sa lomboy, kay akong itanom sa kilid sa gamayng sari-sari store ni Mama.

“Sure ka?” akong tubag samtang nagbungkal sa bagtok nga yuta nga kanunayng agian sa nagkalain-laing  mga tiil: hubog, lapoy, tapulan, nag-undak-undak.

“Lagi! Pero gamay man to, baby pa tingali to.”

“Dili to la, day, oy. Bisan mapaakan pa ka adto, day, di ka mamatay,” sagbat ni Martino.

Balak: Halwa

usa kini sa mga higayon

sa atong kinabuhi kon diin

ang kalipay ningkuyog og kapa-kapa

sa nakabuhi, sa nakalupad



usa kini sa mga higayon

kon diin way ning-unong

sa kahilom sa gibiyaan




ni Jona Branzuela Bering

Mga Panumdoman sa Pagkabata: Ang Sakayan sa Among Amahan

Gumalaysay ni Jona Branzuela Bering

Ang dagat nga giagian sa sakayan sa akong amahan ug ang tanan nga makit-an sa Sitio Tubod amoa. Sa linghod nga salabutan, mao nay akong pagtuo.   

Aduna toy panahon, ang tumoy sa punoan sa karaang manga—nga mas karaan pas akong apuhan—hitak sa bunga. Wa naapil og saka ang tua sa tumoy. Nya kay lagi araskada kayo nga mamupo, way kukaduhang gikatkat nako ang mga sangang way bukog—way bukog kay kon asa paingon ang hangin adto man sad sila padu'ng. 

Tungang-Gabii: Sulod sa Dyip

Gikan sa akong gilingkuran
ang buwan usa ka piyayang
wa nahumag kaon
sa pasaherong daw
bakunawang nakatug.

ni Jona Branzuela Bering
11/08/12

Ang Kinabuhi sa Sapa

Ang Sapa sa Kawasan ug ang Sapa sa Akong Pagkabata
Ni Jona Branzuela Bering
Ang mga hulagway gikan sa Backpacking with a Book

Kon aduna man ganiy usa ka metapora nga ganahan nako para sa akong kaugalingon mao kini ang sapa. Ug di ra bisag usa nga sapa, kon di sapa nga sigeg lumpayat, sapa nga way hunong sa pagdagayday. Kay ang buhing sapa, way gibating kakapoy, di kini mapuyo sa usa ka lugar ug way nakahibaw kon asa kini naggikan o kon asa kini padung.

Naibog kos metapora sa sapa sa Kawasan para sa akong kaugalingon.

Di sama sa sapa, akong lawas kasagaran natanggong sa syudad, pero susama sa sapa, ang akong huna-huna di mapuyo. Pero nganong Kawasan? Kawasan, kay kahibaw ko kon asa kini naggikan: sa sapa sa Kanlaob sa lungsod sa Alegria, pero kon diin man naggikan ang sapa sa Kanlaob, kana ang wa nako masayri. Kawasan, kay nakahibaw ko kon asa ang iyang padulngan: makig-abi-abi ug makighiusa kini sa baybayon sa Badian ug sa tibuok Tanon Strait.